مشروح بیانات آیه الله حاج شیخ جواد الله مروی عضو شورای عالی حوزههای علمیه در آیین رونمایی از مجموعه آثار “همایش بینالمللی حضرت ابوطالب(علیه السلام) حامی رسول اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم)” در ۳۳ جلد، در روز پنجشنبه، ۲۱ دیماه 1402 در مجمع جهانی اهلبیت(علیهم السلام):
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله الذی صَغُرت فی عظمته عباده العابدین و حصرت عن شکر نعمته ألسنه الحامدین و قصرت عن ادراک جلاله افکار العالمین و صلی الله علی سیدنا و نبینا، حبیب قلوبنا و طبیب نفوسنا ابی القاسم المصطفی محمد صلی الله علیه و آله و سلم و علی اهل بیته الطاهرین. صلاهً ترغم أنوف الجاحدین.
نور الهدى فی قلب عم المصطفى * فی غایه الظهور فی عین الخفا
کفاه فخرا شرف الکفاله * لصاحب الدعوه والرساله
ما تمت الدعوه للمختار * لولاه فهو أصل دین الباری[1]
سالروز رحلت کافل النبی الأعظم صلی الله علیه و آله و سلم را تسلی عرض میکنم.
در آستانه شب جمعه هستیم که اختصاص به مولایمان حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف دارد متمثّل به این شعر از جمال السالکین مرحوم سید بن طاووس اعلی الله مقامه الشریف میشویم که هرگاه یاد حضرت میافتادند اینگونه میفرمودند که:
نزیلک حیث ما اتجهت رکاب و ضیفک حیث کنت من البلاد
ابتدا از مجمع جهانی اهل بیت و اعزهای که تلاش گرانسنگی را در ساماندهی جامعترین آثار علمی، تحقیقی، ادبی و تاریخی در رابطه با مهمترین شخصیت اثرگذار در دهه اول ظهور اسلام یعنی جناب ابوطالب علیه الصلوه و السلام داشتهاند تشکر میکنم.
این فعالیتها نسبت به شخصیتی انجام شده که در عظمت ایشان ابن ابی الحدید وقتی میخواهد فرازی از خطبه دوم حضرت أمیرالمؤمنین علیه السلام را شرح کند که : “لا یقاس بآل محمد صلى الله علیه و آله من هذه الأمه أحد” مینویسد:
“فإن من قرأ علوم السیر، عرف أن الاسلام لولا أبوطالب لم یکن شیئا مذکورا.”[2]
همچنین مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر المیزان ذیل آیه 56 سوره مبارکه قصص میفرمایند:
“هو الذی آوى النبی صلى الله علیه و آله و سلم صغیرا و حماه بعد البعثه و قبل الهجره فقد کان أثر مجاهدته وحده فی حفظ نفسه الشریفه فی العشر سنین قبل الهجره یعدل أثر مجاهده المهاجرین و الأنصار بأجمعهم فی العشر سنین بعد الهجره.”[3]
تلاش ایشان به تنهایی در ده سال قبل از هجرت معادل تلاش تمام مهاجر و انصار در ده سال بعد از هجرت بود.
ابن ابی الحدید که در ادب عربی سرآمد است در رابطه با قصیده لامیّه حضرت ابوطالب علیه السلام که عصاره فکر و عقیده ایشان است هم از نظر صحّت انتساب و هم از نظر بلاغت شعری اینگونه تعظیم میکند که:
“شهرتها کشهره “قِفا نبکِ” و إن جاز الشک فیها أو فی شئ من أبیاتها، جاز الشک فی “قفا نبک” و فی بعض أبیاتها.[4]
او قصیده لامیه حضرت ابوطالب را به لامیه إمرؤالقیس (قفا نبک من ذکرى حَبیبٍ وَ مَنْزِلِ بسِقْطِ اللوى بَیْنَ الدَّخُولِ فَحَوْمَل) که از معلقات سبع بوده تشبیه میکند.
إبن کثیر در مواردی از “البدایه و النهایه” از قصیده لامیه ایشان یاد میکند و یک جا هم تقریبا تمام قصیده را که 92 بیت است نقل میکند، سپس در تخطئه منکران انتساب قصیده به ایشان مینویسد:
“هذه قصیده عظیمه بلیغه جدا لا یستطیع یقولها إلا من نسبت إلیه، و هی أفحل من المعلقات السبع، و أبلغ فی تأدیه المعنى فیها جمیعا”.[5]
او نیز قصیده لامیه حضرت ابوطالب را پر مغز تر و بلیغ تر از تمام معلقات سبع دانسته و تنها شخصیت حضرت ابوطالب را قادر بر سرودن آن میداند.
این قصیده ترسیمی زیبا از تاریخ و عقائد اسلامی است که با طرح در جهان عرب میتواند جایگاه خود را بازستاند.
خَلِیلَی ما أُذنی لأول عاذلٍ * بِصَغواء فی حقٍ و لا عِندَ باطِلٍ
لَقَدْ عَلِمُوا أَنَّ ابْنَنَا لَا مُکَذَّبٌ * لَدَیْنَا ولَا یَعْبَأُ بِقِیلِ الأَبَاطِلِ
و أَبْیَضُ یُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِه * ثِمَالُ الْیَتَامَى عِصْمَهٌ لِلأَرَامِلِ
تَلُوذُ بِهِ الْهُلاکُ مِنْ الِ هَاشِمٍ * فَهُمْ عِنْدَهُ فِی نِعْمَهٍ وَ فَوَاضِل
تمام تلاشهای أعزه قابل تقدیر است لکن رسالت مجمع به اینجا تمام نمیشود، سلف صالح و بزرگان ما در مسیر تثبیت فرهنگواره تشیع که اشعار قویم است تلاشهایی داشتند. گزارشاتی داریم در نجف در حضور مرحوم آیه الله شیرازی در روز میلاد حضرت امیر علیه السلام شاعری قصیدهای میخواند که در هر بیت آن مرحوم شیرازی بلند میشوند و دست بر عمامه گذاشته میفرمایند: “إی والله”:
آنسـت نفسی من الکعبه نـور * مثـل ما آنس موسى نار طور
یـوم غشی الملأ الأعلى سرور * قـرع السمـع نـداء کندا
شـاطئ الـوادی طوى من حرم
وُلدت شمس الضحى بدر التمام * فانجـلت عنا دیاجیر الظلام
نـاد: یا بشـراکم هـذا غلام * وجـهه فلـقه بـدر یُهتدى
بسـنا أنـواره فـی الظـلم
در آن سال طلاب حوزه نجف تصمیم میگیرند این قصیده را حفظ کنند. مجمع جهانی اهل بیت مسیری را باید بیاندیشد که اشعار بلند حضرت ابوطالب علیه السلام ضمن متون درسی در دسترس نخبگان و فضلا قرار گیرد.
دیوید دیچز وقتی نهج ادبی غرب را بررسی میکند میگوید تا الآن نسبت به شیوه ادبی یوهان گوته در اروپا بیش از سه هزار کتاب و رساله نوشته شده است.
آیا نسبت به اشعار ادبی حضرت ابوطالب نباید تألیفات مرتبط، گفتگوها و حفظ اشعار ایشان در اوساط حوزههای علمیه شایع شود.
زمانی دیدم شیخ سعید کَمَلی مغربی عالم فاضل جوان اهل سنت در مغرب عربی در یک سخنرانی تمام قصیده لامیّه حضرت ابوطالب را از حفظ خواند. این اشعار باید در کتب درسی حوزهها اشراب شود و طلاب و فضلای ما استفاده کنند.
استشهادات ابن هشام، مرحوم إسترآبادی، زمخشری، خلیل، ابن درید و دیگران به اشعار ایشان را حتما دیدهاید خوب است اینها مورد توجه قرار گیرد.
اشعار حضرت ابوطالب اشعاری است که عن علی بن أحمد بن مسعده بن صدقه ، عن عمه ، عن الصادق علیه السلام قال : کان أمیر المؤمنین علیه السلام یعجبه أن یُروى شعر أبی طالب و أن یُدون ، وقال : تعلّموه وعلّموه أولادکم فإنّه کان على دین الله، و فیه علم کثیر.[6]
نکته دیگر اینکه یکی از ابزارهای مهم تبیین و تثبیت خصوصیات فرهنگی ملل و الگوها د رغرب و شرق هنرهای نمایشی است. ببینید چگونه برخی از مقاطع تاریخی را با بعضی از هنرهای نمایشی چگونه در چشم جهانیان بزرگ نشان میدهند.
در شرق آسیا بعضی از مورخانشان میگویند نسبت به بعضی از شخصیتهایشان یکی دو خط بیشتر مربوط به آنها در تاریخ گزارش نشده اما چندین مسلسل فیلم و سریال برای آنها میسازند.
همه تلاشهای عزیزان مشکور و ارزشمند است لکن زندگانی جناب ابوطالب علیه السلام، ویژگیهای شخصیت ایشان، حوادث واقعه در زمان ایشان، نقش حضرت در این وقایع قابلیت کامل برای تبدیل به یک مجموعه ارزمشند و فاخر به عنوان یک مجموعه نمایشی دارد که بتواند همه مردم را بنشاند پای این مجموعه. رسالت مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام این است که در این زمینه تلاش کند و با بزرگان این امور ارتباط بگیرند.
ببینید مسیحیّت در هنرهای نمایشی خودش با جناب مریم علیها السلام چه کرده است؟ شناخت مریم عذرا امروز در همه دنیای مسیحیت و غیر آن در همه نحلهها حتی بین مسلمانان چگونه است؟ آیا آن شناخت بین مسلمانان از صدیقه طاهره سلام الله علیها وجود دارد؟
هنری است که آنان به توسط آن سعی کردهاند مردم را با آن شخصیت آشنا کنند ولی ما در این زمینه نسبت به حضرت ابوطالب چه کردهایم؟
از مطالب مهم و برجسته که امروز مورد نیاز است نقش تربیتی جناب ابوطالب است. چه بسیار بزرگانی که در مدیریت جامعه توفیق داشتند اما در تربیت فرزندان و خانواده موفق نبودند، جناب ابوطالب یکی از نکات برجسته زندگیشان که باید امروز مورد توجه باشد علاوه بر موفقیتهای اجتماعی، پرورش نسلی تأثیر گذار است که حرکت شکوهمندی را آغاز کردند، هر چه در اسلام زیبایی میبینیم هرچه در تاریخ اسلام زیبایی ببینید در آن زیباییها نقش خانواده حضرت ابوطالب علیه السلام برجسته است. آیا زیبایی میبینید در اسلام که اولاد حضرت ابوطالب در آن نقش نداشته باشند؟
مختصات روش تربیتی حضرت باید بررسی و مطرح شود، مولای ما امیرمؤمنان علیه السلام تربیت شده این بیت است. جعفر بن ابی طالب شبیه ترین مردم خَلقا و خُلقا به پیامبر تربیت شده این بیت است. شخصیتی که وقتی در جریان فتح خیبر جناب جعفر از حبشه برمیگردند عبارت رسول خدا این است که ما أدری بأیّهما أسرّ بفتح خیبر أم بقدوم جعفر.
حضرت جعفر که امیرمؤمنان بعد کودتای سقیفه به نقش وجودی جعفر بن ابیطالب در دفاع از ولایت اشاره میکند همان جایگاهی که حضرت ابوطالب در حمایت از پیامبر داشت همان جایگاه را حضرت امیر میفرماید اگر جعفر بود در دفاع از ولایت همان جایگاه را برای من داشت.
این نقش، جایگاه بزرگی دارد که باید مورد ملاحظه قرار گیرد.
از عزیزانی که این مجموعه گرانسنگ را در مسیر مکتب اهل بیت علیهم السلام گردآوردهاند تشکر وافر دارم و جزاکم الله عن مکتب اهل البیت خیر جزاء.
خدایا به مقرّبان درگاهت توفیق خدمت به مکتب اهل بیت را به همه ما عنایت بفرما.
خدا یا مظلومان غزه را که امروز رمز العزّه دنیای اسلام هستند بر دشمن صهیونیستی پیروز بگردان.
مراجع معظم تقلید بالأخص رهبر معظم انقلاب را در کنف حمایت امام زمان از جمیع بلیّات محفوظ بدار.
و آخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.
[1]. سرودهای از مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانی. (کمپانی).
[2]. شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ، جلد : 1 ، صفحه : 142
[3]. المیزان فی تفسیر القرآن (العلامه الطباطبائی) ، جلد : 16 ، صفحه : 57
[4]. شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ، جلد : 14 ، صفحه : 78
[5]. البدایه و النهایه (ابن کثیر الدمشقی) ، جلد : 3 ، صفحه : 57
[6]. وسائل الشیعه ط-آل البیت (الشیخ حرّ العاملی) ، جلد : 17 ، صفحه : 331