بسم الله الرحمن الرحیم[1]
مطلب سوم: بیان سه نکته کوتاه و مهم
در مطلب سوم از مطالب مربوط به سبّ سه نکته کوتاه را که مربوط به اطلاقات أدله است بیان می‌کنیم سپس در مطلب چهارم وارد مطالب مهم‌تر می‌شویم.
نکته اول: سبّ از مفاهیم قصدیه نیست.
سؤال این است که آیا سبّ از مفاهیم قصدیه است؟ فرض کنید شخصی قصد سبّ و اهانت ندارد اما قول او عرفا مصداق اهانت است، اگر سبّ و اهانت از امور قصدیه باشد معنایش این است که در این مورد لایصدق أنّه سبٌّ و إهانهٌ. لذا مثلا حکم حرمت هم ندارد. اگر از امور قصدیه نباشد در تحقق آن صدق عرفی کافی است هر چند گوینده قاصد اهانت هم نباشد اما چون عرفا اهانت صادق است مصداق سبّ و حرام است.
ظاهر این است که سبّ و اهانت از عناوین قصدیه نیست بلکه از عناوین عرفیه است به این معنا که عرف وقتی به عمل افراد یا قول افراد نسبت به دیگران نگاه می‌کند مهم این است که آیا این فعل و قول عرفا یصدق علیه أنّه إهانه أم لا؟ به خلاف مثل صلاه مثلا که اگر بدون قصد کسی رو به قبله بایستد اعمال صلاتیه انجام دهد بعد بگوید من قصد نداشتم و غافل بودم عرف میگوید صدق صلاه نمی‌کند اما در امثال سبّ و اهانت هر چند قاصد نباشد عرف میگوید اهانت کردی. لذا ظاهر امر این است که سبّ و اهانت و امثال این عناوین از امور قصدیه نیست بلکه ملاک صدق عرفی است لذا هر چند قصد اهانت نداشته باشد همینکه عرفا اهانت صدق کند تبعاتش را خواهد داشت.
در بحث حرمت تکلیفی باید بررسی کرد که اگر نمیدانسته عنوان اهانت بر فعل او صادق است یا نه یا شک کرده و برائت جاری کرده آیا جاهل قاصر بوده یا مقصر اینها باید دقت شود که بحث خواهیم کرد اما سایر آثار غیر حرمت تکلیفی مثل لزوم تدارک و جبران و راضی کردن فرد مقابل ثابت است.
نکته دوم: حضور مسبوب دخیل نیست
شکی نیست که در تحقق سبّ حضور مسبوب دخالت ندارد. لذا در حرمت سب تفاوتی ندارد که در حضور مسبوب او را سب کند یا در غیاب مسبوب باشد. در صورت غائب بودن مسبوب مسأله أغلظ و أشد است زیرا از دو حال خارج نیست یا صفتی که به مسبوب نسبت داده در مسبوب هست یا نیست:
ـ اگر در مسبوب این صفت باشد غیر از سبّ عنوان غیبت هم صدق می‌کند که در مبحث غیبت به تفصیل توضیح خواهیم داد که نقص یا عیب دیگری را در غیاب فرد به دیگران بگوید.
ـ اگر در مسبوب این صفت نباشد غیر از سبّ تهمت هم صدق می‌کند.
اینکه اگر مخاطبی نداشته باشد باز هم صدق سبّ می‌کند یا نه همچنین سبّ النفس را اشاره خواهیم کرد.
نکته سوم: تفاوت عرفها در صدق اهانت
در عناوینی مثل اهانت، تحقیر، تنابز به القاب و امثال اینها چون از امور عرفیه است و عرفها متفاوت است به تبع تفاوت عرفها موضوع و حکم هم متفاوت می‌شود. مثلا در اروپا به کسی بگویند فلانی شارب الخمر است صدق اهانت نمی‌کند بلکه غالبشان همین هستند، اما همین جمله در بلاد اسلامی صدق اهانت می‌کند. پس ممکن است این عناوین عرفیه در عرفهای مختلف متفاوت باشد حتی اشاره خواهیم کرد بعضی از کلمات فی نفسه ممکن است معنای اهانت داشته باشد اما به شکلی در یک عرفی بکار رفته که منسلخ از اهانت شده است و دیگر عرف این کلمه را اهانت نمی‌شمارد در این موارد دیگر مصداق اهانت نخواهد بود. لذا ممکن است در یک عرف یک کلام اهانت و حرام باشد و در عرف دیگر اهانت و حرام نباشد.[2]
[1]. جلسه 92 سال تحصیلی 1403-1404، مسلسل 518، چهارشنبه، 1404.01.20.
[2]. نسبت به تفاوت عرف قائل و مسبوب ممکن است گفته شود ملاک قائل است که حکم حرمت فعل او را میخواهیم بررسی کنیم. اینکه عرف نسبت به قول قائل چه میگوید.