A A A

مطلب سوم: بررسی بعضی از کلمات دال بر منع

کلماتی در ادب عربی و لسان روایات در معنای منع و نهی وارد شده است. آیا اینها هم ظهور در تحریم دارند؟

نظیر این مطلب را در باب اوامر هم بررسی کرده‌ایم. به چند مورد اشاره می‌کنیم:

مورد اول: کلمه کراهت

آیا کلمه کراهت و مشتقات آن به معنای مبغوضیت تحریمی است؟

بدون شبهه در کلمات فقهاء اگر یکره و مشتقاتش بکار رفت به معنای کراهت اصطلاحی (زجر مع الترخیص) است.

محقق خوئی در چند مورد در فقه می‌فرمایند کراهت در روایات به معنای بغض و ظهور در حرمت است. دلیلی هم بر این معنا اقامه نمی‌کنند.[6]

عرض می‌کنیم: کراهت در لغت به معنای بغض و ناخوشایندی

کراهت در لغت به معنای بغض و ناخوشایندی است که دو فرد شدید (تحریم) و ضعیف (کراهت اصطلاحی) دارد. در روایات این کلمه و مشتقات آن به هر دو معنا بکار رفته است.

امام سجاد علیه السلام: إنی لأکره أن یعافی الرجل فی الدنیا و لایصیبه شیء من المصائب.[7]

امام صادق علیه السلام: إنی لأکره للمؤمن أن یصلی خلف الإمام فی صلاة لا یجهر فیها بالقراءة فیقوم کأنه حمار قال قلت جعلت فداک فیصنع ما ذا قال یسبح.[8]

امام صادق علیه السلام: انی لأکره للرجل أن یکون علیه نعمة من الله فلایظهرها.[9]

انی لاکره للرجل السری أن یحمل الشیء الدنی بنفسه.[10]

چنانکه این کلمه به معنای مبغوضیت شدیده هم در روایات بکار رفته.

با دقت در کلمات و جملات عربی از جملات معاصر با عصر نص تا پس از آن نه از لغت و نه از تبادر اطرادی نمی‌توانیم ظهور قوی برای کراهت و مشتقات آن در تحریم استفاده کنیم لذا اگر قرینه داشته باشیم ینصرف الیه و اگر قرینه نباشد اجمال دارد. فقط قدر مشترک و مطلق البغض استفاده می‌شود.

همچنین کلمه لاأحبّ ، ما یعجبنی که در روایات فراوان است. لاأحب حمل بر کراهت و مبغوضیت است نه تحریم.

مورد دوم: لایصلح

است که باز در روایات فراوان بکار می‌رود محقق خوئی در بحث معاملات علی ما ببالی کتاب البیع به مناسبتی این کلمه را ظاهر در بغض تحریمی می‌دانند صلاحیت ندارد قابلیت ندارد.

عرض می‌کنیم: قول به تفصيل

حق این است که تفصیل قائل شویم که در ابواب معاملات "لایصلح بیع الخمر"، دلالت بر فساد و نهی تحریمی است، زیرا در بحث معاملات امر دائر بین صحت و فساد است و کراهت معنا ندارد اما در سایر موارد تکلیف ظهور در حرمت ندارد بلکه معنایش عدم شایستگی است. حال این عدم الصلاح و مبغوضیت یا به معنای تحریمی است یا ترخیصی و کراهت اصطلاحی.

عن ابی الحسن علیه السلام سألته عن الرجل یصلی و السراج موضوع بین یدیه فی القبله فقال لایصلح له أن یستقبل النار.[11] بعض فقهاء از قدما فتوا به تحریم داده‌اند. اما دلیل بر آن نداریم. امام صادق علیه السلام فرمودند: لایصلح للرجل أن یبیع بصاع غیر صاع مصره.[13]

بله این فرموده امام صادق علیه السلام: لایصلح شراء السرقة و الخیانة إذا عرفت.[14] حمل بر تحریم می‌شود.

نتیجه کلمه لایصلح هم اگر قرینه نباشد مجمل است مانند لایصلح.

کلمه لاینبغی را ممکن است فردا اشاره کنیم.

[1]. جلسه پنجم، مسلسل 360، سه شنبه، 94.07.14.

[2]. وسائل الشیعة، ابواب بیع الثمار، باب13، حدیث1، ج18، ص239.

[4]. کافی، کتاب الصید، بعد از باب صید سمک، حدیث1، ج6، ص219. جرّیث: نوعی ماهی است (ماهی سبیل دار)، زمّیر: گربه ماهی، طافی: ماهی مرده روی آب، طحال: همان اسپرز است.

[5]. زفن: رقص، مزمار: ساز، کوبه: طبل. وسائل الشیعة، ابواب ما یکتسب به، باب 100، حدیث6، ج17، ص314.

[6]. از جمله: فإن جملة ( لا أحب ) غیر ظاهرة فی الکراهة بالمعنى الأخص ، بل استعملت فی القرآن المجید فی الموارد المبغوضة المحرمة کثیرا ، کقوله تعال : والله لا یحب الفساد ... وبالجملة : جملة ( لا أحب ) غیر ظاهرة فی الجواز مع الکراهة بل إما تستعمل فی المبغوضیة المحرمة أو الأعم منها ومن الکراهة. کتاب الحج، ج2، ص267؛ و ج3، ص254؛ و در بعض موارد هم چنین می‌فرمایند: وقد ذکرنا غیر مرة أن ( لا أحب ) لا تدل على الجواز بل غایته عدم دلالته على الحرمة. کتاب الحج، ج4، ص249.

[7]. مستدرک الوسائل، ج2، ص52.

[8]. الوافی، ج8، ص1205.

[9]. کافی، ج6، ص439.

[10]. کافی، ج6، ص480. متن کامل حدیث: عَنْ عَبْدِ اللَّه جَبَلَةَ الْکِنَانِیِّ قَالَ اسْتَقْبَلَنِی أَبُو الْحَسَنِ ع وقَدْ عَلَّقْتُ سَمَکَةً فِی یَدِی فَقَالَ اقْذِفْهَا إِنَّنِی لأَکْرَه لِلرَّجُلِ السَّرِیِّ أَنْ یَحْمِلَ الشَّیْءَ الدَّنِیَّ بِنَفْسِه ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ أَعْدَاؤُکُمْ کَثِیرَةٌ عَادَاکُمُ الْخَلْقُ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ إِنَّکُمْ قَدْ عَادَاکُمُ الْخَلْقُ فَتَزَیَّنُوا لَهُمْ بِمَا قَدَرْتُمْ عَلَیْه.

[11]. کافی، ج3، ص391.

[13]. کافی، ج5، ص184.

[14]. کافی، ج5، ص228.

**********

بسم الله الرحمن الرحیم[1]

مورد سوم: لاینبغی

محقق خوئی در مبحث صلاة جمعه که روایت شده "لاینبغی أن یتکلم و الإمام یخطب" می‌فرمایند ظهور دارد در مبغوضیت شدید و حرمت.

عرض می‌کنیم: معنا اعم از مبغوضيت شديد و ضعيف است

 وارد تحلیل لغوی این کلمه نمی‌شویم اما معنای آن أعم از مبغوضیت شدید و ضعیف است. تبادر اطرادی بر اینکه این کلمه در مبغوضیت شدید وضع شده باشد نداریم. لذا بدون قرینه حمل کلمه لاینبغی بر مبغوضیت شدیده صحیح نیست. و در شک در حرمت ممکن است برائت جاری شود.

مورد چهارم: ایاک

این کلمه هم به معنای حذر است که مرتبه شدید و قوی دارد و حملش بر حذر شدید و تحریم بدون قرینه دلیلی ندارد.